Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Kallithea Press
Οι Έλληνες είχαν εντάξει στο Ολυμπιακό πρόγραμμα τα αθλήματα του δρόμους, της πάλης, της πυγμαχίας, του παγκρατίου, του πεντάθλου και τα ιππικά αθλήματα. Σε όλα, πλην των τελευταίων αυτός που με τις δικές του σωματικές ικανότητες αποκτούσε τη νίκη ανακηρυσσόταν Ολυμπιονίκης. Κατά “παράδοξο” όμως τρόπο, στα ιππικά αγωνίσματα, νικητής ή Ολυμπιονίκης θεωρούνταν ο ιδιοκτήτης του αλόγου ή
του άρματος και όχι ο αναβάτης ή ο ηνίοχος. Έτσι ήταν και τα μοναδικά αγωνίσματα στα οποία Ολυμπιονίκης κατά την αρχαιότητα, μπορούσε να είναι και γυναίκα (ή παιδί ή ακόμα και πόλη!).
Οι περισσότερες γυναίκες Ολυμπιονίκες κατάγονταν από τη Σπάρτη, με πρώτη παγκοσμίως και πιο ονομαστή την Κυνίσκα, κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου και αδελφή του Αγησίλαου του Β΄, ο οποίος φέρεται να την προέτρεψε να εκθρέψει άλογα για το σκοπό αυτό. Χωρίς να είναι βέβαιο πότε γεννήθηκε ή πότε πέθανε, η Κυνίσκα γεννήθηκε πιθανώς το 440 π.Χ. Αναδείχθηκε δύο συνεχόμενες φορές Ολυμπιονίκης στην αρματοδρομία, στο αγώνισμα του τεθρίππου (άμαξα τεσσάρων ίππων). Το 396 και το 392 π.Χ. και εκτιμάται ότι ήταν σε ηλικία 40 ή 60 ετών, γεγονός που της εξασφάλισε την ιδιαίτερη εκτίμηση των Σπαρτιατών. Η διπλή νίκη της Κυνίσκας κατά ένα μέρος οφειλόταν στην κοινωνική δομή της Σπάρτης η οποία επέτρεπε στις γυναίκες να διαπλάθουν δυναμικό και ανεξάρτητο χαρακτήρα, να διαθέτουν κοινωνική επιρροή και προπαντός να έχουν εισοδήματα και περιουσιακά στοιχεία. Κατά το άλλο μέρος εκπορευόταν από το πολιτικό πλαίσιο της εποχής εντός του οποίου η Σπάρτη – και ο Αγησίλαος ο Β’ ειδικότερα – επιδίωκε να ακυρώσει την φήμη του Αθηναίου Αλκιβιάδη στο άθλημα και παράλληλα να δείξει στους Ηλείους διοργανωτές των αγώνων ότι οι νίκες στην αρματοδρομία κατακτιόνταν από τον πλούτο και όχι από την ανδρική αριστεία κάτι που αποτελούσε δυσφήμιση και για αυτούς.
Εκτός από πεδίο αθλητικών αντιπαραθέσεων η Ολυμπία αποτελούσε και εξαιρετικό
υπόβαθρο για την εκπομπή πολιτικών μηνυμάτων τεράστιας εμβέλειας. Οι νίκες της Κυνίσκας ανύψωσαν πολύ το γόητρο της Σπάρτης. Όμως για το γόητρο των ιπποτρόφων και πατριαρχικών Αθηναίων και Ηλείων, το γεγονός ότι κυρίαρχος Ολυμπιονίκης ήταν το γεγονός ότι κυρίαρχος Ολυμπιονίκης ήταν γυναίκα αποτέλεσε μεγάλο πλήγμα.
Όπως αναμενόταν, η δόξα της “σκυλίτσας” (ελεύθερη μετάφραση του ονόματός της, το οποίο σημαίνει «κουτάβι» ή «μικρό κυνηγόσκυλο»), ξεπέρασε κατά πολύ την εποχή της. Τετρακόσια πενήντα χρόνια αργότερα ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην Ολυμπία
υπήρχε μπρούτζινο άγαλμά της με το τέθριππο και τον ηνίοχό της στο ναό του Δία. Επίσης, ότι οι Σπαρτιάτες συνεχίζουν οργανώνουν αγώνες προς τιμήν της και να διατηρούν το ηρώο της! Τμήμα του βάθρου του αγάλματος αυτού σώζεται και εκτίθεται στην Μόνιμη έκθεση Μουσείου Ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαιότητας.
Εκεί υπάρχει επιγραφή η απόδοση της οποία στην νεοελληνική είναι η ακόλουθη:
«Της Σπάρτης βασιλιάδες οι πατέρες και οι αδελφοί μου,
στα άρματα με γρηγορόποδα άλογα αφού νίκησα η Κυνίσκα το άγαλμα αυτό έστησα, Μόνη δε εγώ είμαι από τις γυναίκες της Ελλάδος όλες,
που έλαβα το στέφανο, ο Απελλής του Καλλικλέους το έφτιαξε».
Η Κυνίσκα παρέμεινε η μοναδική Ελληνίδα ολυμπιονίκης για
εικοσιτέσσερα χρόνια, ώσπου η επίσης Σπαρτιάτισσα Ευρυλεονίς
νίκησε και αυτή στις αρματοδρομίες το 368 π.Χ. αλλά στο ιππικό
αγώνισμα “Πωλική Συνωρίς” (άμαξα δύο πουλαριών). Το ίδιο έτος
στήθηκε στη Σπάρτη χάλκινο άγαλμα της Ευρυλεωνίδος – ένα από
τα λίγα χάλκινα αγάλματα της Σπάρτης που διασώθηκε.
Όπως αναφέρεται, δεν υπήρξαν άλλα τέτοια αγάλματα αθλητών και
στρατιωτικών πριν από το δικό της άγαλμα στην πόλη. Αργότερα, ακολούθησαν οι η Βελιστίχη της Μακεδονίας η οποία το 268 π.Χ. νίκησε στα αγωνίσματα του τέθριππου και Πωλικής Συνωρίδας και η Βερενίκη Β’ της Αιγύπτου η οποία νίκησε
και αυτή γύρω στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. στην Ολυμπία και στα Νέμεα.
Ο Ποσείδιππος, στον Πάπυρο του Μιλάνου, εγκωμιάζοντας τη Βερενίκη αναφέρει και την μεγάλη δόξα της Κυνίσκας. Το 84 π.Χ. δύο γυναίκες από την Ηλεία η Τιμαρέτα και η Θεοδότα κέρδισαν στο αγώνισμα της Συνωρίδας και το Πωλικό Τέθριππο αντίστοιχα. Το 153 μ.Χ. μια άλλη γυναίκα από την Ηλεία,η Κασία Μνασιθέα νίκησε στο Πωλικό Τέθριππο. Θα κατανοήσουμε καλύτερα το μέγεθος, την δυναμική και τις επιπτώσεις της νίκης της Κυνίσκας σε βάθος χρόνου αν λάβουμε υπόψη το ότι Σπαρτιάτισσες καταγράφονται ανάμεσα στους νικητές των ιππικών αγωνισμάτων σε μεγάλους αγώνες της αρχαιότητας ακόμα όταν η Σπάρτη παρήκμασε (το 170 π.Χ. η Ολυμπιώ νίκησε στο τέθριππο των Παναθηναίων)
Βούλα Ζυγούρη Ολυμπιονίκης Πάλης -Γενική Φραμματέας Ελλήνων Ολυμπιονικών & Γενική Γραμματέας Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Χειροπάλης
φωτογραφίες Ανδρέα Ανδρεόπουλου
